Урматтуу Садыр Нургожоевич!
Кыргызстандагы бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу» («чет элдик өкүлдөр жөнүндө») мыйзам долбоору боюнча сиздин чечимиңиз бизди абдан капа кылып, ойлонулбаган деп эсептешет. “Чет элдик өкүлдөр” жөнүндөгү мыйзам долбооруна кол коюуга байланыштуу Сиздин чечимиңиз жана өкмөттүн саясаты өлкөдө кыйраткыч социалдык-экономикалык жана саясий кесепеттерге алып келет.
Биз сизге Конституциянын гаранты катары кайрылдык. Эгерде мамлекет социалдык-экономикалык жана саясий чөйрөнү өнүктүрүүгө, калктын турмушун жакшыртууга жана бакубаттуулугун жогорулатууга кызыкдар болсо, анда ал жарандык коомдун өнүгүшүнө, укуктук мамлекетти курууга көмөктөшүшү керек. Укуктук мамлекеттин негизги белгилери болуп мыйзамдын артыкчылыктуулугу, мыйзамдын үстөмдүгү, адамдын жана жарандын укуктары менен эркиндиктеринин артыкчылыктуулугу, өнүккөн жарандык коом ж.б.
Сиздин кайрылууңузда Кыргызстандын бейөкмөт уюмдары кескин сынга кабылып, башка мамлекеттин кызыкчылыгында иштеген “чет элдик өкүл” болуп калганы үчүн басынтуу, гранттык каражаттарды жеке максаттарга жумшады, Юстиция министрлигинде каттоодон өтпөгөн, акча төлөбөй жатат деген айыптар айтылды. салыктар жана социалдык чегерүүлөр, тиешелүү органдарга отчет бербөө ж.б.
Сиз мыйзамга кол койгонго чейин Кыргызстандагы бейөкмөт уюмдар сизден бейөкмөт уюмдарга байланышкан маселелерди тактоо үчүн жолугушууну суранышкан. Бирок, 2 жумадан ашык убакыттан бери тескөөчү менен жолуга албай калганыңыз абдан өкүнүчтүү. Бейөкмөт уюмдар жолугушууну 2024-жылдын 14-мартында талап кылышкан. 2024-жылдын 2-апрелинде Сиз Мыйзамга кол койгон күнүңүз. Сизге кайрылуулардан жана КЭУ менен сунушталган жолугушуудан кийин сиздин пикириңиз кескин өзгөрүшү мүмкүн. Биз, бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү, «чет элдик агент» же «чет элдик өкүл» эмес, башкалар сыяктуу эле Кыргызстандын жарандарыбыз.
Ушуга байланыштуу Кыргызстандын өкмөттүк эмес уюму “чет элдик өкүлдөр” жөнүндөгү мыйзам долбооруна кол коюу чечимине жооп берүүнү зарыл деп эсептейт:
- Тескөөчүлөрдүн Юстиция министрлигинде каттоодон өтпөгөндүгү жөнүндө
Сиз “Биздин өлкөдө 30 жылдан бери иштеген бейөкмөт уюмдар эч жерде каттоодон өткөн эмес” деп айттыңыз.
Ал эми юридикалык жак мамлекеттик каттоодон өткөн күндөн тартып түзүлдү деп эсептелет (Жарандык кодекстин 84 жана 86-статьялары). Юридикалык жакты каттоосуз уюмдун ишин жүзөгө ашыруу мүмкүн эмес.
2023-жылдын июлуна карата Юстиция министрлигинин юридикалык жактардын бирдиктүү маалымат базасына уюштуруу-укуктук формадагы 30 миңден ашык коммерциялык эмес уюмдар – коомдук бирикмелер, фонддор жана мекемелер кирет, атап айтканда: коомдук бирикмелер – 10 313, фонддор – 7 504 жана мекемелер – 11,313 .
2024-жылдын 7-апрелинде “Кабар” маалымат агенттигинде “Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө” мыйзамга өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча мыйзам долбоору бир нече айдан бери талкууланып жатканын билдиргенсиз. Анда аны кабыл алуунун негизги максаттарынын бири катары чет өлкөдөн каржыланган бейөкмөт уюмдарды кайра каттоодон өткөрүп, аларга “чет элдик өкүл” деген макам берүү экени айтылган.Бирок жыл сайын жарымына жакын акча алган мамлекет эмнеге жүйөлүү суроо туулат. Эл аралык каржы институттарынан жана эки тараптуу донорлордон алынган бир миллиард доллар тышкы жардам – “чет элдик өкүл” эмеспи? Чет өлкөлүк каржылоону алуучулар бир гана бейөкмөт уюмдар эмес, ошондой эле саясий ишмердүүлүк менен түздөн-түз алектенген мамлекеттик органдар жана Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши. Бул жерде каржылоонун негизинде дискриминация жана тескөөчүлөр секторун “чет элдик өкүл” деп белгилөө бар.
- Ал эми аймактык тескөөчүлөр тиешелүү органдарга отчет бербей, каражатты жеке максаттарына жумшап жаткандыгы боюнча, тескөөчүлөр грант берүүчүлөрдү жана донорлорду алдап жатышат”.
Сиз тескөөчүлөр “..эч кимге отчет берген эмес. Болгону алар банктык эсептерди ачып, чет элдик донорлордон акча алып, өз каалоосу боюнча, анын ичинде жеке максаттарына жумшашкан. Мындан ары алар башкалар сыяктуу эле Юстиция министрлигинен каттоодон өтүшөт. Банк эсептери ачылат. Эми алар ачык иштей башташат”.
Кыргызстандын аймактык тескөөчүлөрүнүн буга чейинки Сизге кайрылуусунда Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык аймактык тескөөчүлөр тарабынан тиешелүү органдарга берилген отчеттордун саны жана түрү боюнча кеңири маалымат берилгендигин маалымдайбыз: Салык отчеттору, Социалдык тескөөчүлөр жөнүндө отчеттор. төгүмдөр, Статистикалык отчеттор, Бухгалтердик отчеттор, Кыргыз Республикасынын мыйзамдары боюнча, анын негизинде тескөөчүлөргө отчеттор берилет. 2021-жылы Кыргыз Республикасынын мыйзамына өзгөртүүлөр жана толуктоолор кабыл алынган, ага ылайык тескөөчүлөр каржылык отчетторду өзүнчө жаңы форманы колдонуу менен беришет.
Кыргызстандагы тескөөчүлөр 30 жылдан бери ак ниет салык төлөөчүлөр болуп келишкен. Ресурстары, гранттары жана башка киреше алып келүүчү ишмердиги бар аймактык тескөөчүлөр Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык салыктарды ак ниеттүүлүк менен төлөшөт жана отчеттуулуктун бардык түрлөрүн беришет.
Азыркы учурда тескөөчүлөр Мамлекеттик салык кызматына, Социалдык фондго жана статистика органдарына төмөнкү мыйзамдардын негизинде үзгүлтүксүз отчет берип турушат:
Кыргыз Республикасынын Салык кодекси аймактык тескөөчүлөрдү салыктык отчеттуулукту жана бирдиктүү салык декларациясын берүүгө, Кыргыз Республикасынын Салыктык эмес кирешелер жөнүндө кодекси аймактык тескөөчүлөрдү салыктык эмес төлөмдөр боюнча отчет берүүгө милдеттендирет, Кыргыз Республикасынын «Кыргыз Республикасынын Салыктык эмес төлөмдөр жөнүндө «Мамлекеттик социалдык камсыздандыруу» аймактык тескөөчүлөрдү социалдык чегерүүлөр боюнча отчет берүүгө милдеттендирет, «Расмий статистика жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамы аймактык тескөөчүлөргө статистикалык отчетторду берүүгө, «Бухгалтердик эсеп жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына ылайык аймактык тескөөчүлөргө финансылык отчеттуулукту тапшырууга милдеттендирет. Кыргыз Республикасынын «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамы аймактык тескөөчүлөрдү Мамлекеттик салык кызматынын веб-сайтында акча каражаттарынын булактары, аларды чыгымдоо багыттары жөнүндө кыскача маалыматтарды, ошондой эле сатып алынган, пайдаланылган жана ажыратылган мүлк жөнүндө маалыматтарды жарыялоого милдеттендирет.
Мындан тышкары, тескөөчүлөр гранттык каражаттарды пайдалануу боюнча грант берүүчүлөргө отчет беришет.
Аймактык тескөөчүлөрдүн ачыктыгы жана жоопкерчилиги алардын өлкө экономикасына кошкон салымы менен далилденет. ИДПга тескөөчүлөрдүн салымынын үлүшү 0,3%ды түзөт.
Гранттык каражаттарды жеке максаттарга пайдалануу боюнча конкреттүү маалымат берген эмессиз жана ачык булактарда андай маалымат болгон эмес. Далилдерди келтирбей туруп бүтүндөй бир БӨУ тармагын айыптабаш керек. Күнөөсүздүк презумпциясына ылайык, «адам жасаган кылмышта анын күнөөсү мыйзамда белгиленген тартипте далилденмейинче жана соттун мыйзамдуу күчүнө кирген өкүмү менен белгиленмейинче күнөөсүз деп эсептелет. Айыпсыздык презумпциясынын эң маанилүү бөлүгү – бул айыпты далилдөө түйшүгү айыптоочуга жүктөлөт деген жобо».
Ошондой эле, тескөөчүлөр гранттык каражаттардын пайдаланылышы боюнча донорлорго отчетторун берип, аудиттен өтүшүп, донорлор гранттык каражаттардын пайдаланылышына кылдаттык менен көзөмөл жүргүзөөрүн маалымдайбыз. Эгерде тескөөчүлөрдүн банктык эсептери жок же мүлкү тоңдурулган болсо, бир дагы эл аралык уюм тескөөчүлөргө гранттык колдоо көрсөтпөйт.
3.Кыргыз Республикасынын Президентине «чет элдик өкүлдөр жөнүндө» мыйзам долбоорун кабыл алууну суранган донорлор тууралуу.
Сиз “Алар (БӨУлар) “Бизди куугунтукташат, чет мамлекеттин агенти катары камайбыз” деп жалган маалымат таратып жатышат. Ошондо донорлор ишенишкен. Ошондуктан бул мыйзамга кол койбошумду суранып жатышат”.
Кайсы донорлор бул мыйзам долбооруна кол койбош керек деп айтканын белгилеген жоксуз. Мындай маалымат эч жерде жарыяланган эмес.
Көптөгөн эл аралык уюмдар бул мыйзам долбоорун жокко чыгарууну жана жарандык коомду дискриминациядан коргоону сунуш кылышты, анын ичинде төмөнкүлөр:
1) RSF Чыгыш Европа жана Борбордук Азия бөлүмүнүн башчысы Жанна Кавелье: “Журналисттердин камакка алынышы жана цензураны киргизүү аракетинен кийин, “чет элдик агенттерди” каралаган мыйзам Кыргызстанда президент Жапаровдун күчөгөн авторитаризминин жаңы этабын көрсөтөт. Каралган катаал чаралар полициянын катуу кысымына кабылган көз карандысыз маалымат каражаттарын басууга алып келиши мүмкүн. Бул мыйзам жөн гана жарандык коомго ого бетер басым көрсөтүү жана маалымат каражаттарындагы плюрализмди басуу үчүн шылтоо. Биз аны дароо жоюуга чакырабыз»;
2) Миллер X социалдык тармагында: «Бизди Кыргыз Республикасынын элине жардам берип жаткан бейөкмөт уюмдардын маанилүү ишине коркунуч келтирген «Чет элдик өкүлдөр жөнүндө» мыйзамдын кабыл алынышы абдан тынчсыздандырат. Биз кыргыз өкмөтүн демократиянын негизи болгон жарандык коомду коргоого чакырабыз”;
3) Евробиримдиктин Кыргыз Республикасындагы Өкүлчүлүгү: «Кыргыз Республикасында жакында эле «чет элдик өкүлдөр жөнүндө» мыйзам катары белгилүү болгон «коммерциялык эмес уюмдар» жөнүндө мыйзамдын кабыл алынышы кооптуу окуя болуп саналат. Жарандык коом уюмдарынын ишмердүүлүгүнүн эркиндигин чектеген мыйзамдар кыргыз коомуна жана анын Европа Биримдиги сыяктуу эл аралык өнөктөштөр менен кызматташуусуна терс таасирин тийгизиши мүмкүн;
4) Гулноза Саид, CPJдин Европа жана Борбор Азия боюнча программасынын өкүлү: “Президент Садыр Жапаровдун “чет элдик агент” мыйзамы боюнча Орусиянын жетекчилигине баш ийүү чечими Кыргызстандын постсоветтик аймактагы 30 жылдык сөз эркиндигинин жана демократиянын салыштырмалуу бейпил жайы катары статусун жок кылуу коркунучун жаратат. Борбордук Азия. Мыйзамдын азыркы түрү ММКны түздөн-түз бутага албаса да, ал Кыргызстандагы бир нече белгилүү көз карандысыз маалымат каражаттарын башкарган басма сөз эркиндиги топторунун жана коммерциялык эмес уюмдардын ишине зыян келтириши мүмкүн жана аны жокко чыгаруу керек».
5) БУУнун Адам укуктары боюнча Жогорку комиссарынын басма сөз катчысы Жереми Лоуренс: «Кыргызстандын президенти кол койгон «чет элдик өкүлдөр» жөнүндөгү мыйзам өлкөдөгү көптөгөн жарандык коом уюмдарынын ишине олуттуу коркунуч жаратат жана кеңири мааниде: сөз эркиндигине, бирикмелерге, тынч чогулуштарга жана коомдук иштерге катышууга болгон негизги укуктарды бузат».
6) ЕККУнун ЖМК эркиндиги боюнча өкүлү Тереза Рибейро: «Мен Кыргызстандагы «чет элдик өкүлдөр» жөнүндө жакында кабыл алынган мыйзам боюнча ДИАУБдун кооптонуусун бөлүшөм, анткени ал өлкөдөгү ЖМК эркиндигине жана плюрализмге коркунуч жаратышы мүмкүн».
7) ж.б.
4.Аймактык тескөөчүлөрдүн ишин саясий жана саясий эмес иштерге бөлүү жөнүндө.
Мыйзам долбоору аймактык тескөөчүлөрдүн ишмердүүлүгүн саясий жана саясий эмес ишмердүүлүккө бөлөт. Бирок өлкөнүн ар бир жараны саясий да, социалдык да, экономикалык да укуктарга ээ. Жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактыга, БУУнун резолюцияларына ылайык, ар бир жаран саясий ишмердүүлүк менен алектенүүгө укуктуу. Мамлекеттин негизги саясий милдеттеринин бири Кыргыз Республикасынын Конституциясында бекитилген адам укуктарын камсыз кылуу болуп саналат.
Саясий ишмердүүлүк менен алектенүүгө тыюу салуу Кыргыз Республикасынын Конституциясына жана адам укуктары боюнча эл аралык документтерге карама-каршы келет.
Кыргыз Республикасынын Конституциясынын Саясий укуктар бөлүмүнүн 37-беренесинде төмөнкүдөй ченемдер белгиленген:
“2. Кыргыз Республикасынын жарандары коомдун жана мамлекеттин иштерин башкарууга түздөн-түз жана өздөрүнүн өкүлдөрү аркылуу катышууга укуктуу»;
“4. Кыргыз Республикасынын жарандары республикалык жана жергиликтүү маанидеги мыйзамдарды жана чечимдерди талкуулоого жана кабыл алууга катышууга укуктуу.”.
Кыргызстандагы бейөкмөт уюмдар ар түрдүү тармактарда иштеп, коомдо саясий роль ойноп, мамлекеттик башкарууну жакшыртууга жана жарандардын түрдүү категорияларынын укуктарын камсыз кылууга көмөктөшөт. Саясий иш-чаралар аймактык тескөөчүлөр тарабынан адам укуктарын жана коомдук кызыкчылыктарды коргоо боюнча ишмердүүлүктүн ар кандай тынч инструменттери аркылуу ишке ашырылат, мисалы, окутуу, кризистик борборлордун жана жардам борборлорунун иши, сунуштарды киргизүү, мамлекеттик органдарга коомдук кайрылуулар, коомдук жана парламенттик угууларга катышуу. , жарандардын ар кандай категорияларынын укуктарынын камсыздалышына мониторинг жүргүзүү, илимий-изилдөө жана аналитикалык иштерди жүргүзүү, коомдук талкууларды, талкууларды, сурамжылоолорду, баяндамаларды жана башка көптөгөн нерселерди жүргүзүү.
Мыйзам долбоорунун аймактык тескөөчүлөрдүн «саясий ишмердүүлүгүн» чектеген жоболору ЭККМКга, БУУнун жарандардын мамлекеттик иштерди башкарууга катышуу укугу жөнүндө резолюцияларына жана Кыргыз Республикасынын Конституциясынын жогоруда көрсөтүлгөн жоболоруна карама-каршы келет.
5.Мамлекетте сырдын жоктугуна байланыштуу
Мамлекеттик сырдын жоктугу тууралуу маселе талаш жаратууда, анткени КР Президенти биз кайсы мамлекеттик сыр жөнүндө сөз болуп жатканын көрсөткөн эмес.
Кайрылуу жыйынтыгында Кыргызстандын аймактык тескөөчүлөрүнөн кол коюлган “Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу” мыйзамды жокко чыгаруу өтүнүчү айтылды.
Өнүккөн, күчтүү жана жигердүү жарандык коом – өлкөнүн өнүгүүсүнүн социалдык-экономикалык, саясий жана башка аспектилеринин деңгээлинин негизги көрсөткүчтөрүнүн бири. Кыргызстандагы БӨУлар мамлекеттин ишенимдүү өнөктөшү жана союздашы болуп саналат жана алардын бенефициарларынын жашоосун жакшыртуу үчүн ар кандай актуалдуу маселелерди жана көйгөйлөрдү чечүүдө уникалдуу тажрыйбага жана билим капиталына ээ.
Биз сизге кайрылуу жаздык, сизди адаштырып жатат деп ойлодук. Көрсө биз жаңылыптырбыз, баарын билип туруп, демилгечилерди колдодуңуз.
Кол коюлган “Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына (“чет өлкөлүк өкүлдөр жөнүндө”) өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу” мыйзамды жокко чыгарууну суранабыз. Конституциянын, адамдын жана жарандын укуктарынын жана эркиндиктеринин гаранты болуу.
Урматтоо менен,
- Айтбаева Чинара, «Биздин Кылым» КФ
- Давлетбаева Галина, «Жарандар өнүгүү үчүн» коомдук бирикмеси,
- Төрөев Жеңишбек Исаевич, «Адам укуктары боюнча Эдвокаси Борбору» АНПО,
- Гүлнара Журабаева, Эркин гезит,
- Камбаров Илгиз, Green Alliance KG,
- Ильясова Сыяпат, Чүй аялдар борбору,
- Камил Рузиев, ОО Ventus,
жана башкалар
(гугл-котормо)